شهر سبز

 

رشد سريع جمعيت شهرها به دليل نرخ بالاي مواليد و مهاجرت به شهرها ، به همان نسبت مصرف منابع در آنها و انتشار آلودگي از آنها را افزايش داده و امروزه نه تنها تعادل اقتصادي و اجتماعي درون شهرها را برهم زده است بلكه موجب عدم تعادل اكولوژيك منطقه اي كه در آن قرار گرفته اند نيز شده و عرصه هاي طبيعي را روز به روز بيشتر بر زيستمندان آن تنگ كرده است . اين امر درست خلاف اصول توسعه پايدار براي شهرها و محيط زيست مي باشد. لذا براي دستيابي به توسعه متوازن و پايدار شهرها و محيط زيست در دراز مدت ، نياز به بازنگري روابط موجود بين اجزاء سيستم هاي درون شهر ، شهر با محيط زيست خود ، شهر با ساير شهرها و مناطق جهان مي باشد.¹

براي تعيين درجه سلامتي و پايداري اين روابط ، متخصصان امر شاخص ها و معيارهاي مختلفي را ذكر مي كنند.

بحث توسعه پايدار كه در واكنش به بهره كشي از منابع طبيعي و محيط زيست و به منظور حفاظت از اين منابع در دهه 80 مطرح (برانت لند 1987) و به سرعت فراگير شد وقتي به مرحله عمل و اقدام رسيد به ريشه يابي مشكلات و مسايل موجود يا پيش بيني شونده شهرها و صنايع مربوط به آنها را بعنوان شديدترين و متمركزترين نقاط مصرف منابع و توليد آلودگي ها شناسايي كرد كه محدوده اثرات آنها روز به روز بيشتر در حال گسترش است. بنا براين پايداري توسعه و حفظ كيفيت حيات بر روي كره زمين براي انسان و براي زيستمندان آن منوط به رشد و توسعه مناطقي شهرها و اصلاح روابط آنها با محيط زيست و منابع طبيعي مي باشد.¹

 1- نگرش بوم شناسانه : اين ديدگاه اگر بتوان 2 شرط زير را بر قرار كرد دستيابي به توسعه پايدار شهري ميسر خواهد بود : 1- نرخ بهره وري از منابع (ماده و انرژي) كمتر از نرخ بازتوليد و احياء آن باشد 2- نرخ انتشار آلودگي هاي كمتر از قدرت جذب آنها توسط طبيعت (محيط زيست ) باشد.

با رايزني هاي صورت گرفته با معاونت راهبردي و برنامه ريزي كشور و جلسات كارشناسي با حضور اساتيد دانشگاه تهران و صنعتي شريف شاخص هاي زيادي مطرح و مورد بحث قرار گرفت. كه از اين تعداد 14 شاخص كه به طور كمي نشان دهنده وضعيت مديريت محيط زيست شهري كليه شهرهاي كشور است و سعي شده است اطلاعات آماري در تمام شهرها موجود باشد (شاخص هاي پيوست).

شاخص هاي مصوبه به كليه محيط زيست استانها ارسال گرديد كه اطلاعات دريافتي بر اساس مستندات و شاخص هاي تعيين شده  در كميته مطرح و ارزيابي تطابق ساختار مديريت شهري با معيارهاي زيست محيطي (مصوب) بعمل خواهد آمد.

در هفتمين نمايشگاه بين المللي محيط زيست ، طي مراسمي با حضور رسانه هاي جمعي به شهردار، استاندار، مدير محيط زيست محترم آن شهر لوح تقدير و جايزه اهدا خواهد شد.

همچنين اطلاعات گردآوري شده كليه شهرها به اطلاع مسئولين (مرتبط با مديريت شهري)رسانده
مي شود.

شاخص شهري:

شاخص ها اساسي ترين معيارهاي اندازه گيري و حياتي ترين علائم و نشان دهنده وضعيت يك جامعه هستند. شاخص ها در حقيقت اطلاعات موجزي مي باشند كه نمايانگر وضعيت سيستم هاي بزرگي همچون شهرها هستند. اين اطلاعات موجز نماينده اي از تصوير كل يك جامعه بوده و نشان مي دهد كه سيستم به كجا مي رود، در حال بهبودي است يا وخيم شده و يا اينكه ثابت و بدون تغيير است .

- شهر بوم محور و سالم²

در سال 1984 طي كنفرانسي تحت عنوان «ماوراي خدمات اوليه بهداشتي » در كانادا اولين جرقه شهر سالم و پايدار زده شد. دو سال بعد در سال 1986 موضوع شهر سالم از سوي سازمان بهداشت جهاني (WHO) بعنوان يك حركت و خيزش جهاني مطرح گرديد. «جنبش شهرهاي سالم» موارد ذيل را در برمي گيرد :

- شهرها بستري براي توسعه راهبردهاي كلاني هستند كه از آن طريق مي توان بهداشت و سلامتي و ارتقاء بخشيد و روابط و تعاملات انساني را بهبود و ترميم نمود.

- شهرها ظرفيت هاي بي دليلي را دارند كه بواسطه آن مي توان انسان ها سالم مولد را به وجود آورد، و در نهايت امر از طريق آنها شهرهاي سالم را مي توان پايه گذاري نمود.

در تعريف شهر سالم نظريات متعددي آمده است و از آن جمله مي توان به اين تعاريف اشاره داشت؛ شهر سالم شهري را گويند كه در و وهله نخست بستر و امكانات زندگي را براي انسان ، حيوان و گياه مهيا سازد. چنين شهري بايد بتواند شرايط بقا و ادامه حيات خود را در اختيار داشته باشد.

به تعبير سازمان بهداشت جهاني شهر سالم شهري است كه به طور دائم سياست هاي عمومي خود را توسعه مي بخشد و آن گونه محيط فيزيكي و سلامت و رفاه ، تامين نيازهاي اساسي ، داشتن اقتصاد شهري زنده، نوآوري و پويا ، دسترسي به تجارب و منابع در سطح وسيع براي همه، تشويق جامعه براي ارتباط با ميراث فرهنگي، داشتن حداقل سطح مناسب از بهداشت عمومي و خدماتي درماني ، داشتن ساختار شهري مناسب.

به نظر بحريني شهر بوم محور شهري است كه چهار خصيصه عمده ذيل را دارا است.

- حداقل دخالت در محيط طبيعي

- حداقل تنوع (از نظر كاربري زمين و فعاليت ها)

- حتي المقدور به عنوان يك نظام بسته

- تعادل بهينه بين جمعيت و منابع

اهداف و خصوصياتي كه يك شهر اكولوژيك بايستي داشته باشد در شهر سالم نيز آمده است چرا كه هر دو مي كوشند تا بين سلامتي نظام شهري و سلامتي ساكنين آن ارتباط برقرار كنند.

به نظر آدوم شهرهاي اكولوژيكي لازم است از اصولي پيروي كنند كه اهم آنها عبارتند از :

1- بازبيني اولويت هاي كاربري زمين با هدف ايجاد جوامع فشرده ، سبز ، سالم ، متنوع ، باصفا و با
كاربري هاي مختلط حياتي

2- تجديدنظر در اولويت هاي حمل ونقل جهت توجه به پياده روي ، دوچرخه سواري ، وسايل حمل و نقل عمومي به جاي خودروهاي شخصي ، تاكيد بر دسترسي نزديك

3- باززنده سازي محيط هاي شهري آسيب ديده، به ويژه نوارهاي ساحلي ، كوهستانها ، جلگه ها ، دشتها و مرداب ها.

4- ساخت و عرضه مساكن شايسته، ارزان ، امن ، راحت و فاقد حريم ها وجدائي گزينهاي اجتماعي اقتصادي و...

5- ايجاد و بسط عدالت اجتماعي و فراهم نمايي فرصت هاي بهتر براي زنان ، رنگين پوستان و ناتوانان

6- حمايت از كشاورزي بومي، طرح هاي ايجاد و گسترش فضاي سبز شهري و باغ شهرها به همراه ترويج بازيافت و احياء منابع بالاخص منابع تجديد ناپذير، فناوري مناسب جديد و حفاظت از منابع و همزمان كاهش آلودگي و پسماندهاي خطرناك

7- تعامل با شركت هاي تجاري با هدف حمايت از فعاليت هاي اقتصادي با ملاحظات اكولوژيكي

8- طرح ايدئولوژيها و عادات ناخوشايندي از قبيل مصرف زدگي و يا مصرف گرايي شديد.

9- بسط و ترويج طرح ها وبرنامه هاي ارشادي و آگاهي دهنده

بر اين اساس «شهر بوم محور شهري است پايدار كه مي تواند به ساكنين خود يك زندگي معني دار، هدفمند و پيوسته بدهد، بي آنكه زيست بومي كه بر روي آن اتكا دارد را تخريب نمايد»

ليل، لئون گوئرادر سال 1991 الگوي شهر ضد اكولوژي را در مقابل «شهر خوب» يا شهر اكولوژيكي قرار مي دهد كه در آن «كل عملكردهاي شهري» در يك فاصله سازگار و مطبوع پياده قرار مي گيرند.

پيشگيري بهتر از درمان است ، درمطالعات و پژوهشهاي توسعه ، مراقبت ها و پيش بيني بسيار با اهميت است.

ارزيابي هاي اكولوژيكي بايد در تمامي تحقيقات توسعه در نظر گرفته و اجرا شود.

- هيچ چيز مستقل و مجزا، پايدار نيست ، بايد اقدامات و خط مشي هاي شهري را در قالب مفاهيم محلي، منطقه اي و جهاني به كار بست.

- تقليل مواد زائد، حداكثر بهره مندي مجدد و بازيافت مواد، حداقل مصرف از منابع غير ضروري، ترويج ساخت توليدات با دوام

- حداكثر نقش براي مواد قابل تجديد و داراي دور مجدد در توليدو مصرف، در برگيرنده تشويق و ترغيب استفاده از تكنولوژي بالا، حداكثر استفاده از منابع قابل تجديد با تعادل پايدار

- مراقبت و اهميت دادن به كيفيت سكونتگاه هاي طبيعي، احداث انواع مساكن طبيعي (خانه هاي سبز) و حفظ كيفيت بالاي زندگي بخاطر شرايط زيستي مختلف وبه وجود آوردن پايه اي براي تداوم سرمايه گذاري علمي ـ پژوهشي در فرآيندهاي اكولوژيكي

- شناسايي و درنظر گرفتن ناملايمات محيطي در سطوح محلي تا جهاني ، توسعه شهري در مقابل اضمحلال و اغتشاشات زيست محيطي در مقياسهاي محلي و جهاني

- توسعه علم ودانش درباره مسايل زيست محيطي ، همچون شناخت اكوسيستم ها و اكولوژيهاي شهري و تعامل بين اكوسيستم هاي شهري گسترده تر در مقياسهاي محلي تا بين المللي

در نهايت مفاهيم واصول اساسي توسعه پايدار شهري ، عبارتند از : توجه به كيفيت زندگي ميان نسلي، عدالتهاي اجتماعي و وظايف محول شده

درمجموع ميتوان گفت مجموعه شاخص هاي مصوب يكي از ارزيابي كمي از چگونگي مديريت زيست محيطي شهر را فراهم مي آورد و به نوعي گسترش نقش مسئولين ، تشويق و ترغيب آنان به مسئله محيط زيست در مقوله مديريت شهري است.

اميد است طرح انتخاب شهر سبز با همكاري ادارات كل استانها نقطه عطفي براي كمك به بهبود وضعيت زيست محيطي شهر باشد.

منابع:

1- جعفري، فريادي توسعه پايدار شهري و معرفي شاخص هاي مناسب براي ارزيابي آن

2- مشكيني ، ابوالفضل ، مجموعه مقالات پايداري و شهر